Γράφει η Δήμητρα Αιγινίτη.
Η συνηθισμένη αντίληψη ότι η ενηλικίωση αρχίζει μόλις κάποιος κλείσει τα 18 έτη, θεωρείται, πλέον, όλο και πιο απλουστευτική. Η σύγχρονη αναπτυξιακή ψυχολογία υποστηρίζει ότι το ταξίδι προς την πλήρη ενηλικίωση είναι μια παρατεταμένη, σταδιακή και άκρως εξατομικευμένη διαδικασία που εκτείνεται πολύ πέρα από τη νόμιμη ηλικία ενηλικίωσης. Πρόκειται για μια βαθμιαία και μεταβατική διαδικασία. Η έννοια της Αναδυόμενης Ενηλικίωσης (Emerging Adulthood), εισήχθη από τον διακεκριμένο αναπτυξιακό ψυχολόγο Jeffrey Jensen Arnett (2000), και περιγράφει αυτήν την κομβική αναπτυξιακή, ψυχοκοινωνική περίοδο μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης, η οποία ορίζεται από την ηλικία των 18 έως τα 25 έτη, ως την κύρια περίοδο, και μπορεί να φτάσει και εως τα 29 έτη.
Ορισμός και βασικά χαρακτηριστικά της Αναδυόμενης Ενηλικίωσης
Η έννοια της Αναδυόμενης Ενηλικίωσης προσφέρει ένα θεωρητικό πλαίσιο κατανόησης αυτής της μεταβατικής περιόδου, η οποία διακρίνεται από διερεύνηση ταυτότητας, αβεβαιότητα και ψυχολογική ρευστότητα. Αναγνωρίζοντας αυτό το διακριτό αναπτυξιακό στάδιο, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που ενυπάρχουν στην διαμόρφωσης της ταυτότητας, της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής διαδρομής και των στενών διαπροσωπικών σχέσεων, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταμορφωτικής περιόδου. Ουσιαστικά, είναι μια περίοδος, όπου τα άτομα τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους πολύ μεγάλο για να είναι έφηβοι, αλλά όχι ακόμα πλήρως ενήλικες. Σύμφωνα με τον Arnett (2000): «Έχοντας αφήσει τις εξαρτήσεις της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, και χωρίς να έχουν εισέλθει ακόμα στις διαρκείς ευθύνες που είναι κανόνας στην ενηλικίωση, οι αναδυόμενοι ενήλικες συχνά εξερευνούν μια ποικιλία πιθανών κατευθύνσεων ζωής ως προς την αγάπη, την εργασία και τις κοσμοθεωρίες».
Οι Πέντε Πυλώνες της Αναδυόμενης Ενηλικίωσης
Ο Arnett προσδιόρισε πέντε βασικά χαρακτηριστικά της αναδυόμενης ενηλικίωσης που συχνά αναφέρονται ως «Η Εποχή των..» :
- Η Εποχή των Εξερευνήσεων Ταυτότητας: Μια περίοδος εντατικής αυτοανακάλυψης, όπου οι αναδυόμενοι ενήλικες εξερευνούν ενεργά διάφορες δυνατότητες σε πολλαπλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της αγάπης, της εργασίας, των αξιών, των πεποιθήσεων και των κοσμοθεωριών. Προσπαθούν ενεργά να καταλάβουν ποιοι είναι και θέτουν ερωτήματα σχετικά με τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τους στόχους τους, ιδιαίτερα στον τομέα των σχέσεων, των σπουδών και της καριέρας.
- Η Εποχή της Αστάθειας: Αυτή η πτυχή περιλαμβάνει αλλαγές κατοικίας (π.χ. για σπουδές), μετατοπίσεις σε θέσεις εργασίας ή επαγγελματικές πορείες και διακυμάνσεις σε ρομαντικούς συντρόφους, καθώς εξερευνώνται διαφορετικές επιλογές και δυνατότητες. Κάθε αλλαγή από μόνη της είναι στρεσογόνα, και ορισμένα άτομα ενδέχεται να στερούνται (ή να αισθάνονται ότι στερούνται) την αυτοπεποίθηση και τα μέσα για να επιτύχουν την όποια αλλαγή.
- Η Αυτοεστιασμένη Εποχή: Χρόνος για προσωπική ανάπτυξη, με λιγότερες υποχρεώσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, τα άτομα τείνουν να επικεντρώνονται στον εαυτό τους, αφιερώνοντας ενέργεια στην ανάπτυξη των γνώσεων, των δεξιοτήτων και της αυτογνωσίας που είναι απαραίτητες για τη μελλοντική ενήλικη ζωή. Αυτή η αυτοεστίαση χαρακτηρίζεται συχνά από μια σχετική απουσία ευθυνών που συνήθως συνδέονται με την καθιερωμένη ενηλικίωση (π.χ. γάμος, παιδιά, εργασία, υποχρεώσεις), επιτρέποντας έτσι μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία και αυτονομία.
- Η Εποχή του Αισθήματος του Ενδιάμεσου: Όχι πλέον έφηβοι, αλλά όχι ακόμη πλήρως ενήλικες. Η αίσθηση του «ενδιάμεσα» (in-between). Αυτή η αμφιθυμία πηγάζει από την έλλειψη σαφώς καθορισμένων ρόλων και από μια ρευστή αυτοαντίληψη, όπου τα άτομα αποχωρίζονται από τις εφηβικές τους εμπειρίες και αρχίζουν να νιώθουν ανεξαρτησία, ενώ εξακολουθούν να είναι στενά συνδεδεμένα με τους γονείς τους και άλλα μέλη της οικογένειας. Πρόκειται για ένα πλαίσιο «ημιαυτονομίας» .
- Η Εποχή των Δυνατοτήτων/Αισιοδοξία: Παρά την αστάθεια, υπάρχει ένα βαθύ αίσθημα αισιοδοξίας. Αισιοδοξία και αίσθηση ότι όλα είναι πιθανά. Είναι η ηλικία των δυνατοτήτων επειδή τείνει να είναι μια αισιόδοξη περίοδος ζωής, καθώς μια ποικιλία πιθανών συντρόφων, ευκαιριών εργασίας, κοινωνικών σκοπών και άλλων δεσμεύσεων θεωρούνται από τους αναδυόμενους ενήλικες ως διαθέσιμες.
Αυτά τα πέντε χαρακτηριστικά δεν είναι απομονωμένα φαινόμενα, αλλά αποτελούν ένα αλληλεξαρτώμενο σύστημα.
| Χαρακτηριστικό | Σύντομη Περιγραφή | Σχετική Ψυχολογική Πτυχή |
| Εξερευνήσεις Ταυτότητας | Εντατική αυτοανακάλυψη: αγάπη, εργασία, αξίες, πεποιθήσεις. | Ψυχοκοινωνικό μορατόριουμ, αναζήτηση νοήματος, διαμόρφωση του εαυτού. |
| Αστάθεια | Συχνές αλλαγές σε κατοικία, εργασία, σχέσεις λόγω εξερεύνησης. | Έλλειψη σταθερότητας, ανάγκη για προσαρμοστικότητα. |
| Αυτοεστίαση | Εστίαση στην ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων, αυτογνωσίας. | Προσωπική ανάπτυξη, αυτονομία, προετοιμασία για ενήλικη ζωή. |
| Αίσθημα του Ενδιάμεσου | Αίσθημα ότι δεν είναι πλέον έφηβοι, αλλά ούτε πλήρως ενήλικες. | Αμφιθυμία, ασαφείς ρόλοι, ταυτότητα σε μετάβαση. |
| Δυνατότητες/Αισιοδοξία | Αισιοδοξία και αντίληψη άφθονων επιλογών για το μέλλον. | Ελπίδα, δυναμικό για αυτοπραγμάτωση, ευκαιρίες για ανάπτυξη. |
Πίνακας 1: Τα Πέντε Βασικά Χαρακτηριστικά της Αναδυόμενης Ενηλικίωσης του Arnett
Κοινωνικο-πολιτισμικές μεταβλητές
Η αναδυόμενη ενηλικίωση δεν βιώνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους πολιτισμούς. Σε κοινωνίες με ισχυρές οικονομικές και οικογενειακές πιέσεις, η μετάβαση στην ενήλικη ζωή λαμβάνει χώρα νωρίτερα (Syed & Mitchell, 2013). Στις δυτικές κοινωνίες, ωστόσο, παρατηρείται παράταση της περιόδου εξερεύνησης, συνδεδεμένη με την παράταση των σπουδών, τις εργασιακές αστάθειες και την αλλαγή στην οικογενειακή δομή (Côté, 2006).
Βασικές Προκλήσεις και Υποστηρικτικοί Παράγοντες
Η πλοήγηση στην αναδυόμενη ενηλικίωση περιλαμβάνει την αντιμετώπιση σημαντικών προκλήσεων, αλλά και την αξιοποίηση υποστηρικτικών παραγόντων και στρατηγικών για την προαγωγή της ευημερίας.
Βασικές Προκλήσεις
- Αβεβαιότητα για το μέλλον: Σχετικά με την καριέρα, τις σχέσεις, τον τόπο διαμονής.
- Κοινωνική σύγκριση: Ιδιαίτερα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ανεπάρκειας.
- Σύγκρουση αυτονομίας-εξάρτησης: Η επιθυμία για ανεξαρτησία συχνά συνυπάρχει με τη συνεχιζόμενη ανάγκη για γονική υποστήριξη.
- Ψυχολογική πίεση: Αυξημένος κίνδυνος για άγχος και κατάθλιψη.
Υποστηρικτικοί Παράγοντες & Στρατηγικές Αντιμετώπισης
- Κοινωνική υποστήριξη: Ισχυρά δίκτυα από φίλους, οικογένεια και συντρόφους.
- Προσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης: Ενεργητική επίλυση προβλημάτων, αναζήτηση βοήθειας.
- Αυτό-φροντίδα: Τακτική άσκηση, ισορροπημένη διατροφή, επαρκής ύπνος.
- Καλλιέργεια θετικής αυτό-αντίληψης: Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και του αισθήματος σκοπού.
- Ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας: Ικανότητα ανάκαμψης από τις δυσκολίες.
Ψυχολογικές διαστάσεις
Η αναδυόμενη ενηλικίωση, αν και προσφέρει ευκαιρίες, συνοδεύεται από αυξημένη ψυχολογική ευαλωτότητα. Είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται σταθερά από αστάθεια και αβεβαιότητα, με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και κρίσεων ταυτότητας (Arnett et al., 2014). Πολλοί νεαροί ενήλικες αναφέρουν ένα διάχυτο αίσθημα σύγχυσης και δυσφορίας σχετικά με το πού οδεύει η ζωή τους. Οι πρωταρχικές πηγές αυτής της αβεβαιότητας πηγάζουν από τις επαγγελματικές επιλογές («Πώς θα είναι η καριέρα μου;»), τις ρομαντικές σχέσεις («Θα βρω σύντροφο ζωής;») και τη σταθερότητα της κατοικίας. Το υποκειμενικό αίσθημα του «ενδιάμεσου», σε συνδυασμό με την ασάφεια των ρόλων, μπορεί να οδηγήσει σε αμφιθυμία. Η φύση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει εντείνει την τάση για κοινωνική σύγκριση, οδηγώντας τους αναδυόμενους ενήλικες να αισθάνονται ότι «υστερούν ή δεν ανταποκρίνονται», συμβάλλοντας έτσι σε συναισθήματα ανεπάρκειας και άγχους.
| Πρόκληση/Εμπειρία | Περιγραφή | Παραδείγματα/Εκδηλώσεις | Σύνδεση με Αβεβαιότητα/Σύγχυση |
| Σύγχυση Ταυτότητας | Έλλειψη σαφούς αυτοπροσδιορισμού ή ρόλου στην κοινωνία. | Αναβλητικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος για αποφάσεις. | Αδυναμία δέσμευσης σε ταυτότητα, έλλειψη κατεύθυνσης. |
| Αίσθημα Δυσφορίας | Διάχυτη αίσθηση ότι η ζωή δεν έχει σαφή πορεία. | Αναφορές «πού οδεύει η ζωή μου;», γενικευμένο άγχος. | Ασαφείς προσδοκίες, έλλειψη δομής. |
| Άγχος για το Μέλλον | Ανησυχία για επαγγελματική πορεία, σχέσεις, κατοικία. | Ερωτήσεις όπως «Τι θα γίνει η καριέρα μου;», «Θα βρω σύντροφο;». | Ανοιχτές επιλογές, φόβος λανθασμένων αποφάσεων. |
| Κοινωνική Σύγκριση | Αίσθημα ανεπάρκειας λόγω σύγκρισης με άλλους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. | Αίσθημα «υστερώ» ή «δεν ανταποκρίνομαι». | Αμφισβήτηση προσωπικής αξίας, σύγχυση για την πορεία. |
| Αμφιθυμία (In-Between) | Συναισθηματική ταλάντευση μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης. | Δυσκολία στην ανάληψη πλήρους ευθύνης, εξάρτηση από γονείς. | Ασαφείς ρόλοι, εσωτερική σύγκρουση. |
| Ψυχική Υγεία | Υψηλός επιπολασμός κατάθλιψης, άγχους | Σωματικά συμπτώματα, καταθλιπτικά συμπτώματα. | Η πίεση της εξερεύνησης και της αστάθειας επιβαρύνει την ψυχική υγεία. |
Πίνακας 2: Ψυχολογικές Προκλήσεις και Εκδηλώσεις στην Αναδυόμενη Ενηλικίωση
Θεραπευτική προσέγγιση
Η ψυχοθεραπεία με νεαρούς ενήλικες απαιτεί κατανόηση της ιδιαιτερότητας της περιόδου αυτής. Κατα τη διάρκεια των συνεδρίων είναι σημαντική η εξερεύνηση ταυτότητας, η υποστήριξη της διαχείρισης αστάθειας και η καλλιέργεια της ανοχής στην αβεβαιότητα. Η θεραπευτική προσέγγιση πρέπει να είναι ευέλικτη, αναπτυξιακά ευαίσθητη και να ενσωματώνει στοιχεία υποστήριξης, καθοδήγησης (Weinstein et al., 2010), και συμβουλευτικής κινήτρων για τη διαχείριση της αμφιθυμίας.
Συνοψίζοντας, η αναδυόμενη ενηλικίωση αποτελεί ένα μοναδικό, μεταβατικό και σύνθετο αναπτυξιακό στάδιο. Η αναγνώρισή της ως διακριτής φάσης επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση της σύγχρονης νεότητας και την ανάπτυξη πιο κατάλληλων ψυχοκοινωνικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων. Η κατανόηση και η αναγνώριση αυτής της παρατεταμένης και δυναμικής φάσης είναι κρίσιμης σημασίας για την προαγωγή της ψυχικής ευημερίας και τη διευκόλυνση της ομαλής και επιτυχημένης μετάβασης κατά την πορεία προς την ενηλικίωση.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου, χωρίς αναφορά στην πηγή και έγγραφη άδεια της υπεύθυνης της ιστοσελίδας www.aiginiti.gr
Βιβλιογραφία
- Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood. A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469–480. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469
- Arnett, J. J. (2004). Emerging adulthood: The winding road from the late teens through the twenties. Oxford University Press.
- Arnett, J. J. (2023). Εφηβεία και αναδυόμενη ενηλικίωση: πολιτισμική προσέγγιση. Στο Σ. Τάνταρο (Επιμ.). Gutenberg
- Arnett, J. J., Žukauskienė, R., & Sugimura, K. (2014). The new life stage of emerging adulthood at ages 18–29 years: Implications for mental health. The Lancet Psychiatry, 1(7), 569–576. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(14)00080-7
- Côté, J. E. (2006). Emerging adulthood as an institutionalized moratorium: Risks and benefits to identity formation. In J. J. Arnett & J. L. Tanner (Eds.), Emerging adults in America: Coming of age in the 21st century (pp. 85–116). American Psychological Association.
- Reifman, A., Arnett, J.J., & Colwell, M.J. (2007). Emerging adulthood: Theory, assessment, and application. Journal of Youth Development, 2.
- Schulenberg, J., & Zarrett, N. R. (2006). Mental health during emerging adulthood: Continuity and discontinuity in courses, causes, and functions. In J. J. Arnett & J. L. Tanner (Eds.), Emerging adults in America (pp. 135–172). American Psychological Association.
- Syed, M., & Mitchell, L. L. (2013). Race, ethnicity, and emerging adulthood: Retrospect and prospects. Emerging Adulthood, 1(2), 83–95. https://doi.org/10.1177/2167696813480503
- Weinstein, S. M., Baird, A. A., & Beauchaine, T. P. (2010). Neurodevelopmental processes in emerging adulthood: Insights from the study of emotion regulation. Development and Psychopathology, 22(4), 1149–1167.
